Co naprawdę wydarzyło się na zboczach Lodowego Szczytu?

   Przenosimy się teraz 90 lat wstecz w Tatry Słowackie (wtedy Czechosłowackie) do roku 1925r. na stoki Lodowego Szczytu. Wydarzyła się tam wtedy jedna z bardziej zastanawiających i pobudzających wyobraźnię tragedii, jakie miały miejsce w Tatrach. Dodatkowo przez kolejne lata wydarzenia obrosły w masę spekulacji i niedomówień. Prawda wymieszała się z przypuszczeniami, czas upływał, nigdy konkretnie nie wyjaśniono tego, co tak naprawdę się stało a po latach przestało to kogokolwiek interesować.

Ciała trójki turystów po zniesieniu z Lodowej Przełęczy. 

   Spróbujemy to dziś nadrobić i choć w znacznej części wyjaśnić, dlaczego na stokach Lodowego Szczytu zginęły jedna po drugiej trzy osoby, a czwarta została posądzona o ich otrucie.

Osoby dramatu 🙂
• Kazimierz Kasznica – 42 lata, prokurator z Warszawy.
• Zofia Kasznica – żona Kazimierza.
• Wacław Kasznica – 12 lat, syn Kazimierza i Zofii.
• Jan Alfred Szczepański – 23 lata, taternik. W momencie, kiedy rozgrywają się opisywane wydarzenia uprawiał taternictwo dopiero od 2 lat. Dopiero po latach stał się jednym z najlepszych wspinaczy w XX-lecia międzywojennego, uczestniczył w wielu wspinaczkach w Tatrach, Alpach, Andach.
• Alfred Szczepański – 17 lat, brat Jana Alfreda, taternika. Podobnie jak Jego brat w momencie rozgrywających się wydarzeń był początkującym wspinaczem. Potem razem z bratem wyrósł na jednego z lepszych taterników międzywojnia.
• Stanisław Zaremba – 22 lata, taternik, mimo młodego wieku posiadał już spore (największe ze wszystkich pozostałych) doświadczenie wspinaczkowe.
• Ryszard Wasserberger – 21 lat, początkujący taternik, student filozofii UJ.

   Jest 3 sierpnia 1925r. Rodzina, Kaszniców, która spędza urlop w Zakopanem, udaje się na wycieczkę w Tatry. Za cel obiera sobie Lodową Przełęcz. Zamierza wyjść ze Starego Smokowca, dotrzeć do Doliny Pięciu Stawów Spiskich, podejść do schroniska, Chaty Téryego tam odpocząć, i zacząć wchodzić na Lodową Przełęcz. Stamtąd zejść do Doliny Jaworowej i dotrzeć na Łysą Polanę. Dalej już tylko powrócić na kwaterę do Zakopanego.
Trasa jest dość długa i męcząca, ale nie wymaga jakiś specjalnych umiejętności – poza dobrą kondycją i samozaparciem żeby systematycznie iść przed siebie, by w górach nie zostać na noc. Jest sierpień, dzień stosunkowo długi, zachowując podstawowe zasady bezpieczeństwa wszystko powinno być dobrze.
Kasznicowie wyruszają ze Starego Smokowca ok 5-6 rano. Ponieważ nie wiadomo dokładnie, która była godzina, na potrzeby tego tekstu przyjmuję, że wyszli o 6:00. Trudno mi powiedzieć jak to dokładnie wyglądało te 90 lat temu, ale teraz ta trasa powinna zająć przeciętnemu, ale posiadającemu jakieś doświadczenie turyście ok 11h.
Od początku dnia pogoda jest beznadziejna, w górach nie ma turystów, pada deszcz, wieje silny wiatr. Rodzina dociera do schroniska przed 11. Nie ma w nim nikogo poza 4 młodymi wspinaczami, którzy niedawno zeszli z gór i teraz czekają na lepszą pogodę, aby wrócić do Zakopanego. Mają zresztą w planach iść tą samą drogą, co Kasznicowie.
Prokurator wie, że najcięższy odcinek trasy dopiero przed nimi, dlatego prosi taterników o to, aby mogli dołączyć do nich i dalszą część drogi pokonać razem. Taternicy zgadzają się. Właściwie to na pewno zgadza się Wasserberger, co do reszty nie ma pewności. Jan Szczepański twierdził potem, że zaopiekować się Kasznicami zgodził się tylko Wasserberger. Tego już nigdy nie da się ustalić. Tak czy inaczej ok godz. 11: 30 wszyscy wychodzą ze schroniska. Zofia i Kazimierz nie mają problemów na trasie, natomiast prokurator idzie coraz wolniej. Deszcz zalewa mu okulary, bez których nic nie widzi, co chwilkę przystaje. Dodatkowo pogoda pogarsza się z minuty na minutę. Pada coraz bardziej, wieje coraz silniej. W pełnym składzie – 6 osób, ekipa dociera tylko do Lodowego Stawku (najwyżej położonego stawu w Tatrach), który jest już w zasadzie u stóp przełęczy. Bracia Szczepańscy i Zaremba oświadczają Wasserbergerowi, że nie ma sensu, aby wszyscy musieli towarzyszyć Kasznicom i proponują losowanie kto z Nimi zostanie. Wasserberger na ochotnika, oferuje, że dalej sam poprowadzi rodzinę. W tym momencie zespół rozdziela się. Trzech taterników zaczyna szybciej podchodzić pod przełęcz a Kasznicowie z Ryszardem idą nadal swoim tempem.

    Tak mi się wydaje (z tego co sama pamiętam) że teraz to podejście pod przełęcz zajmuje ok 2-2,5h. Nie wiem natomiast czy 1925r. ten szlak był oznakowany? Obecnie idzie się takimi jakby zakosami, prawie jak po schodach 🙂 Jest to bardzo mozolne podejście.
Nasi bohaterowi ruszają pod górę, jednak idzie im coraz gorzej wręcz fatalnie. Wieje już huraganowy wiatr, deszcz zamienia się w grad. Na przełęczy stają dopiero ok godz. 15: 30. Zdecydowanie za późno. Powinni byli tam być przynajmniej 1, 5h wcześniej. Rodzina jest wyczerpana, oprócz Kazimierza, na złe samopoczucie narzeka już także 12-letni Wacław. Wieje straszny wiatr. Licząc na to, że niżej będzie spokojniej zaczynają czym prędzej schodzić.
Tragedia zaczyna się ok godz. 16: 30-17: 00 czyli ok 1h po rozpoczęciu zejścia z Lodowej Przełęczy. Kiedy wszyscy są na wysokości Żabiego Stawu Jaworowego, czyli ok 1886 m n.p.m. chłopiec słabnie, nie ma siły iść, prowadzi go Wasserberger, Zofia niesie Jego worek turystyczny. Kilka chwil później na kamieniu siada prokurator Kazimierz i oznajmia, że dalej już nie może iść. Przerażona Zofia prosi o pomoc Wasserbergera. To, co od Niego słyszy, mrozi jej krew w żyłach. Młody taternik odpowiada: „Mnie jest też bardzo niedobrze. Z całego serca bym pani pomógł, ale doprawdy sam nie mogę”.
Zofia prowadzi syna i Wasserbergera do najbliższego dużego głazu, aby osłonili się od huraganowego wiatru. Daje im po łyku koniaku i troszkę czekolady. Wraca do męża, który leży na ścieżce ciężko oddychając. Kobieta także jemu daje koniaku. Dosłownie chwilkę później prokurator już nie żyje. Zofia ponownie zbiega do syna i Wasserbergera. Chłopiec nie oddycha. Kilka metrów niżej z rozbitą głową leży młody wspinacz. Obydwaj już nie żyją. W przeciągu 15 minut na oczach kobiety umierają 3 osoby.
Ona sama może pod wpływem szoku, nie schodzi w dół, tylko całą noc chodzi od ciała do ciała. Następnego dnia (4 sierpnia 1925r.) także pozostaje przy zmarłych. Spędza samotnie cały następny dzień i całą następną noc przy zwłokach. Dopiero nad ranem 5 sierpnia 1925r. schodzi przez Dolinę Jaworową do Łysej Polany, gdzie spotyka Mariusza Zaruskiego. Opowiada mu, co się wydarzyło, a ten, czym prędzej rozpoczyna akcję poszukiwawczą. 5 sierpnia tuż przed nadejściem nocy ratownicy są przy ciałach. 6 sierpnia zwłoki całej trójki zostają przewiezione do Zakopanego.

Podejście na Lodową Przełęcz, 2014r.

W tym momencie rozpoczyna się nowa odsłona tej tragedii. Jej główną bohaterką będzie przez długie, lata Zofia Kasznica.
7 sierpnia w Kurierze Ilustrowanym Codziennym (pierwszym ogólnopolskim dzienniku, wydawanym w Krakowie) ukazuje się krótka notka na temat opisanych wyżej wydarzeń. Brzmiała ona następująca:
„Trzy nowe ofiary Tatr”:
„Dziś nadeszła z Zakopanego wiadomość, że na przełęczy Lodowej po stronie czeskiej prokurator Najwyższego Sądu, Kasznica, wraz z synem i jedna nieznana osoba padli ofiarą turystyki. Znaleziono ich martwych. Dotąd nie wyjaśniono, czy zgon spowodowany był upadkiem, czy przez zamarznięcie. Pogotowie ratunkowe udało się na miejsce katastrofy, ażeby przewieźć ofiary nieszczęśliwego wypadku do Zakopanego”.

   Jeszcze nie pada żadne konkretne oskarżenie, podobnie jak nie pada nazwisko Wasserbergera. Dlaczego? Ponieważ Jego towarzysze, (którzy przodem udali się do Zakopanego) NIE zawiadomili TOPRU o Jego zaginięciu. Jest to bardzo ważne, ponieważ będzie to istotnym faktem w dalszej części tej historii.

Dzień później – 8 sierpnia – w tejże gazecie ukazuje się kolejny tekst, w którym już nazwisko młodego taternika pojawia się, również pojawia się w nim wzmianka, o tym, że Kasznicowa „szczęśliwie uniknęła losu swego męża i jego towarzyszy”.

Prawdziwe zamieszanie wybucha jednak 11 sierpnia, kiedy to gazeta opublikowała obszerny, (co dla tej gazety było rzadkością) artykuł na temat tragedii pt: „„Tajemnica śmierci trojga osób pod Przełęczą Lodową. Opinia publiczna domaga się wszechstronnego wyjaśnienia sprawy”.
Tekst podpisany: „L.Sz-i” zawiera bardzo dużo szczegółów dotyczących wydarzeń na zboczach Lodowego Szczytu. Autor cytuje wypowiedzi rodziny Kaszniców oraz Wasserbergera, opisuje jak doszło do rozdzielenia się dwóch grup, dokładnie odtwarza przebieg wydarzeń. Co jeszcze ciekawsze, w tekście pojawia się jeszcze jedna zastanawiająca informacja. Autor tekstu wyraźnie sugeruje, że to Zofia Kasznica jest odpowiedzialna za wypadek, poprzez podanie towarzyszom zatrutego koniaku.  Sugeruje, że cała rodzina była wprawnymi turystami ze sporym doświadczeniem. Natomiast wszelkie argumenty sugerujące, że wypadek był skutkiem fatalnych warunków atmosferycznych wprost nazywa „absurdem”. Skąd takie przypuszczenia? Dlaczego autor całkowicie pomija konkretne fakty?

   Ten artykuł jest kluczem do tej sprawy, dlatego zatrzymajmy się przy nim nieco dłużej. Po pierwsze, autor? Pod inicjałami „L.Sz-i” ukrywał się Ludwik Szczepański – ojciec dwóch młodych wspinaczy, którzy odłączyli się od rodziny Kaszniców przy Lodowym Stawie Jaworowym. Hmmm….To wyjaśnia skąd znał tak dokładne szczegóły tragedii (opowiedzieli mu ją synowie) oraz dlaczego od początku insynuował, że za śmierć 3 osób odpowiada Zofia Kasznica.
Prawda wyglądała, bowiem bardzo niekorzystnie dla Jego synów. Ratownicy w tym Mariusz Zaruski i Józef Oppenheim, (którzy brali udział w poszukiwaniu ciał) oskarżyli mężczyzn o pozostawienie na szlaku słabnących turystów i swojego kolegę. Co więcej po zejściu z gór nawet nie zawiadomili TOPRU o tym, że cała czwórka nie zeszła z gór.
Bracia Szczepańscy, ich ojciec jak i ratownicy bardzo dobrze wiedzieli, że tamtego dnia warunki atmosferyczne w górach były bardzo trudne, a rodzina Kaszniców nie była żadnymi wprawionymi turystami tylko zwykłymi amatorami. Ludwik Szczepański celowo odwrócił uwagę społeczeństwa od swoich synów, insynuując, iż to Zofia Kasznica jest winna temu nieszczęściu. Szczepański, jako pierwszy zasugerował, że koniak, który dała do wypicia swoim towarzyszom był zatruty. Sekcja zwłok niczego takiego nie wykazała- a Szczepański już wtedy bardzo dobrze znał jej wyniki. Insynuacje były tym bardziej okrutne że chodziło przecież o najbliższą rodzinę: męża i synka.
Ten stronniczy tekst Szczepańskiego zapoczątkował niezliczone teorie spiskowe i plotki na temat tej tragedii. Funkcjonują one zresztą aż do dzisiaj. Zaczęto spekulować, że Kasznicowa z zimną krwią zatruła trzy osoby. To znowu koniak mieli podarować Prokuratorowi ukraińscy nacjonaliści, pojawiły się też plotki o morderstwie na tle politycznym. Ze środowiska górskiego raz po raz dało się słyszeć głosy oburzenia na takie przedstawianie sprawy, jednak ich siła przebicia na forum publicznym była znikoma.

   Powróćmy jeszcze raz do 1925r. Sekcja zwłok została wykonana 6 sierpnia, czyli dzień po zwiezieniu przez TOPR do Zakopanego ciał ofiar. Przeprowadził ją Marian Ciećkiewicz, lekarz z Krakowa. Z sekcji jednoznacznie wynika, że śmierć całej trójki NIE BYŁA spowodowana „następstwem działania gwałtownego osób trzecich, w szczególności, nie była wynikiem otrucia”. Przyczyną śmierci było „porażenie serca wskutek wyczerpania trudami marszu w bardzo niekorzystnych warunkach atmosferycznych, tem bardziej, że serca ich wykazywały (…) zmiany anatomiczne”. Każdy ze zmarłych miał znacznie powiększone serce, każdy miał jakieś istotne wady układu krążenia i serca. Kazimierz Kasznica cierpiał dodatkowo na dolegliwości żołądka i woreczka żółciowego, a Wacław miał początki gruźlicy, w dniu tragedii miał anginę.
W dalszej części sekcji lekarz pisze: „wyczerpanie mięśnia sercowego nastąpiło równocześnie z wyczerpaniem mięśni kończyn i tułowia”. I podsumowuje, że nawet śmierć Wasserbergera „w tych warunkach nie jest dziwna”.

Z sekcji zwłok wynikają jasno dwie rzeczy:
1. ZOFIA KASZNICA NIE OTRUŁA SWOJEGO MĘŻA I SYNA. ZOFIA KASZNICA NIE MIAŁA NIC WSPÓLNEGO ZE ŚMIERCIĄ TRÓJKI MĘŻCZYZN NA SZLAKU.
2. Przyczyną śmierci turystów było porażenie mięśnia serca, jego wyczerpanie na skutek trudów marszu, w skrajnie niekorzystnych warunkach atmosferycznych.

Co więc oznacza, że 5 sierpnia były skrajnie niekorzystne warunki atmosferyczne? Jaka pogoda panowała na zboczach Lodowego Szczytu tamtego dnia? Spróbujmy, więc odtworzyć to, co się wtedy tam działo.
5 sierpnia to środek lata. Organizmy ludzkie są przyzwyczajone do letnio-wiosennych warunków pogodowych, ale nie do zimowych. Już w momencie wyjścia ze Starego Smokowca było zimno, padał deszcz i wiał silny wiatr. W miarę upływu czasu wiatr przeszedł w wichurę, a deszcz w grad. Kiedy rodzina wraz z Wasserbargerem stanęła na Przełęczy Lodowej wiatr miał już siłę ok 120 km/h, a temperatura spadła do 0-3stopni C.

   Kilka miesięcy temu Maciej Kwaśniewski krakowski dziennikarz Tygodnika Powszechnego zainteresował się sprawą Kaszniców i przy pomocy meteorologa Apoloniusza Rajwy ustalił jakie warunki panowały na Przełęczy Lodowej w momencie tragedii.
„Na podejściu pod Lodową mogła wytworzyć się strefa przypominająca próżnię, co spotyka się przy tak silnych wiatrach za przeszkodami. Powietrze zostaje wyssane zza przeszkody, oddychać jest trudno. To powoduje niedotlenienie. Szok dla organizmu.
Przełęcz Lodowa to miejsce wyjątkowe. Zachodni wiatr nie napotyka tu na żadne przeszkody (wszystkie szczyty od zachodu są niżej niż przełęcz). Na dodatek przy poszarpanych graniach najsilniejszy wiatr jest w szczelinach, gdzie przybiera kształt lejka. A więc tam, gdzie przeciska się przez grań, jego wartość jest największa.
Zejście niżej niewiele pomaga. Dolina Jaworowa to wielka niecka, przez którą hula wiatr. A więc kolejne godziny z krótkim oddechem i niedotlenieniem. Nawet schowanie się za głazem to znów wejście w próżnię. Jedyną możliwością uniknięcia tragedii był odwrót spod przełęczy do schroniska.” 

Wygląda na to, że wszystkie elementy układanki zaczynają do siebie pasować 🙂 To, o czym mówi meteorolog potwierdza sekcja zwłok i na odwrót. Wygląda, więc na to, że zagadka Lodowej Przełęczy zostaje rozwiązana.

Na koniec kilka słów o cichej ofierze tych wydarzeń, czyli Zofii Kasznicowej. Nie wiadomo, kiedy zmarła, ale według przekazu jej krewnej „niedługo” po tragedii w Tatrach. Oficjalnie nie postawiono jej żadnych zarzutów, nikt nigdy wprost nie sformułował oskarżenia, bo nie było ku temu podstaw. Sekcja zwłok jednoznacznie określiła powód śmierci, ale to nie wystarczyło. Gazety pisały, ludzie mówili, niedopowiedzenia i wątpliwości krążyły. Insynuacje docierały również do Niej. Miała po śmierci męża i syna, (którzy umierali przecież na Jej oczach) po ludzku smutne życie. Podobno zbierała wszystkie wycinki na temat tragedii w Tatrach. Nie wiadomo gdzie jest pochowana.

———————————————————————————————————————————————

Pisząc ten tekst korzystałam z:
1. Wawrzyniec Żuławski „Tragedie Tatrzańskie”,
2. Michał Jagiełło „Wołanie w górach”,
3. Ilustrowany Kurier Codzienny z dnia 7, 8 i 11 sierpnia 1925r. (wszystkie numery IKC są dostępne w Internecie w zbiorach Małopolskiej Biblioteki Internetowej,
4. Tygodnik Powszechny nr 36/2015 „Śmierć na Lodowej”,
5. Zdjęcie pochodzi ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego.